
Yapay Zeka Nedir?
Yapay zeka terimi ilk kez 1955 yılında John McCarthy tarafından öne sürülmüştür. Yapay zekanın farklı kişiler tarafından pek çok tanımı yapılmaktadır. Ancak bu terim genel olarak “insana özgü nitelikler olduğu varsayılan akıl yürütme, anlam çıkartma, genelleme ve geçmiş deneyimlerden öğrenme gibi yüksek zihinsel süreçlerin makineler tarafından gerçekleştirilmesidir” biçiminde tanımlanabilmektedir. Yapay zekanın diğer bazı tanımları şunlardır:
– Yapay zeka insan zekasına ilişkin “öğrenme”, “akıl yürütme”, “kendini düzeltme” gibi süreçlerin makineler tarafından simüle edilmesidir.
– Yapay zeka zeki makineler yaratma amacında olan bilgisayar bilimlerinin bir alt alanıdır.
– Bilgisayarların insanlar gibi davranmasını sağlamayı hedefleyen bilgisayar bilimlerinin bir alt dalıdır.
Bir şeyin nasıl yapılacağını bilme (knowledge), Akıl yürütme (reasoning), Problem çözme (problem solving) , Algılama (perception),Öğrenme (learning), Planlama (planning) yapay zekanın simule etmeye çalıştığı süreçlerdir.
Yapay Zeka Tarihçesi
Yapay Zeka konusu ilk açan aslında “Makineler düşünebilir mi ? “ sorusunu ortaya atarak makine zekası tartışmasını açan Alan Mathison Turringdir. 1950’lerden itibaren pek çok bilimsel ve teknolojik gelişmeler yapay zeka teknolojisinin zaman için gelişmesine fayda sağlamıştır. Yapay Zeka namı değer AI kavramı ilk olarak John McCarthy öncülüğünde 1956 yılında ‘Dartmouth College Artificial Intelligence’ konferansında ortaya atılmış ve temelleri oluşturulmuştur. İlk Yapay Zeka laboratuvarı 1959 yılında MIT’de kurulmuştur.
Yapay zekâ çalışmalarının ortaya çıkmasına yol açan gelişmeler:
– Mantıktaki Gelişmeler: Bertrand Russell ve North Whitehead tarafından 1913 yılında yazılmış olan “Principia Mathematica” adlı kitap biçimsel mantıkta (formal logic) devrim niteliğinde etki yapmıştır.
– Matematikteki Gelişmeler: 1930’larda Alonzo Church “Lamabda Calculus” geliştirmiş ve özyinelemeli fonksiyonel notasyonla hesaplanabilirliği araştırmış ve sorgulamıştır. Yine 1930’larda Kurt Gödel “biçimsel sistemler (formal system)” üzerindeki çalışmalarıyla teorik bilgisayar bilimlerinin öncülüğünü yapmıştır.
– Elektronik Bilgisayarların Ortaya Çıkması: 1940’lı yıllarda ilk elektronik bilgisayarlar gerçekleştirilmeye başlanmıştır. Bilgisayarlar yapay zekâ alanının gelişmesinde için en önemli araçlar durumundadır.
1956-1974 yapay zekanın altın yılları olmuştur. Bu yıllar arasında çeşitli algoritmik yöntemler geliştirilmiş ve pek çok uygulama üzerinde çalışılmıştır. Örneğin arama (search) yöntemleri uygulanmış ve arama uzayı (search space) sezgisel (heuristic) yöntemlerle daraltılmaya çalışılmıştır. Yine bu yıllarda doğal dili anlamaya yönelik ilk çalışmalar gerçekleştirilmiştir. Bu ilk çalışmalardan elde edilen çeşitli başarılar yapay zeka alanında iyimser bir hava estirmiştir. Örneğin:
– 1958 yılında Simon ve Newell tarafından “10 yıl içinde dünya satranç şampiyonunun bir bilgisayar olacağını” iddia edilmiştir (Bu durum 90’lı yılların ikinci yarısında gerçekleşmeye başlamıştır.)
– 1970 yılında Minsky 3 yıldan 8 yıla kadar makinelerin ortalama bir insan zekasına sahip olabileceğini iddia etmiştir.
1980’li yıllarla birlikte yapay zeka çalışmalarında yine yükseliş başlamıştır. 80’li yıllarda en çok yükselişe geçen yapay zeka alanı “uzman sistemler” olmuştur. Japonya bu tür projelere önemli finans ayırmaya başlamıştır. Ayrıca Hopfield ve Rumelhart’ın çalışmaları da “yapay sinir ağlarına” yenik bir soluk getirmiştir.
1993 yılından itibaren yapay zeka alanı yine canlanmaya başlamıştır. Bilgisayarların güçlenmesi, Internet teknolojisinin gelişmesi, mobil aygıtların gittikçe yaygınlaşması sonucunda veri analizinin önemi artmış ve bu da yapay zeka çalışmalarına yeni bir boyut getirmiştir. 1990’lı yılların ortalarından itibaren veri işlemede yeni bir dönem başlamıştır. Veri madenciliği bir alan olarak kendini kabul ettirmiştir. Özellikle 2011 yılından başlayarak büyük veri (big data) analizleri iyice yaygınlaşmış, yapay sinir ağlarının bir çeşidi olan derin öğrenme (deep learning) çalışmaları hızlanmış, IOT uygulamaları da yapay zekanın önemini hepten artırmıştır.
Yapay zeka kendi içinde bir çok disiplini ve teknolojiyi barındırır. Bunlara örneklendirmek gerekirse:
- Otomasyon
- Makine öğrenimi: Makine öğrenimi aynı zamanda Derin öğrenmeyi kapsayan bir başka yapay zeka alt bilim dalıdır.
Makine öğrenmesi, sağlanmış olan verilerle, makinenin rasyonel sonuçlar üretmesini gerçekleştiren algoritmalara denir. Üç tür makine öğrenmesi algoritması vardır.
- Supervised learning
- Unsupervised learning
- Reinforcement learning
- Yapay görme
- Doğal dil işleme (NLP)
- Robotik
- Kendi kendini süren otomobiller
- Bulanık Sistemler
Yukarıda yazan alanlarına kendi içinde birçok disipline göre şekillenir ve geliştirmeler dünyada bir çok alanda kullanılmaktadır.
Yapay Zeka Kullanım Alanları
Günümüzde Yapay Zekanın birçok kullanım alanı mevcuttur,
– Yapay Yaratıcılık Faaliyetleri
– Otomatik Hedef Belirlemesi
– Yüz Tanıma Sistemleri
– Konuşma Tanıma, Analiz Etme
– Görüntü İşleme ve Analiz Etme
– Gerçek Zamanlı Analiz
– Konuşmacı Tanıma
– Nesne Tanıma (Object Recognition)
– El Yazısı Tanıma
– Optik Karakter Tanıma (OCR)
– Teşhis Tanı Koyma (Tıp)
– Karar Destek Sistemleri
– Klinik Karar Destek Sistemleri
– Yapay Zekalı Oyunlar (Satranç, Go, vs.)
– Veri Madenciliği
– Yazı Madenciliği
– E-Posta Spam Filtreleri
– Otomatik Resim Yorumlama (Automatic Image Annotation)
– Doğal Dil Algılama
– Dil Algılama
– Makine Çevirisi
– Soru Yanıtlama Sistemleri
– İnsansı Davranan Robotlar
– Sesli Konuşma Sistemleri
– Sanal Gerçeklik Sistemleri
-Medya Analizi
-Akıllı Güvenlik Sistemleri
Ve daha birçok şekilde uygulama alanı vardır İş dünyasında ise yukarıdakilerin haricinde
Veri görselleştirme, Gerçek Zamanlı Analiz, Finansal Analiz Platformu, İşe Alım, Performans Yönetimi, Dijital Asistan, Fiyatlandırma Optimizasyonu, Önerilerin Kişiselleştirilmesi , Satış Tahmini/Yönetici Planlaması, Satış Temsilcisi Sohbet / E-posta Bot (ChatBot) gibi bir çok yapay zeka uygulamalarından yararlanılmaktadır.
Yapay Zeka Örnekleri ve Uygulamaları
Yukarıdaki kullanım alanlarında da bahsettiğimiz gibi yapay zeka aslında sadece insan gibi düşünen makine tanımlaması ile kalmayıp günümüzde kullanılan pek çok teknolojide (ev, araba gibi tem olarak her gün içerisinde bulunduklarımız dahil) sağlık, eğitim , finans , programlama , psikoloji vs gibi disiplinlerde kullanılan araçların içerisinde donatılmıştır.
Dünyadaki büyük teknoloji devlerinin yapay zeka, makine öğrenmesi alanında geliştirmeleri mevcuttur. Örneğin:
Apple Siri: ”Her işinizde size yardımcı olacak akıllı kişisel yardımcınız” olarak tanıtılan Siri’ye herhangi bir yemek tarifi sorulduğunda, arama motoru araçlarını çeşitli sonuçlar sonuçlar çıkarabilmekte kullanıcısına sunabilmektedir. Bunun yanısıra Siri, hava durumu tahminleri yapabilir, kullanıcının ajandasına kaydettiği herhangi bir toplantının adresini GPS kullanarak bularak kullanıcısını bu adrese yönlendirebilmektedir, kullanıcısı için hatırlatma ve alarmları özelleştirebilmektedir.
IBM Watson: Watson, karmakarışık halde olan hastane kayıtlarını analiz eder ve mantıklı desenler keşfederek buradan çıkardığı sonuçları kullanıcısına raporlayabilen bir sisteme sahiptir. Kullanıcısıyla konuşabilir, sorulan sorulara yanıt verebilir, bunların yansıra, doktorların zaman yettiremeyeceği kadar çok sayıda veriyi aynı anda işleyerek, teşhis ve tanı anında tavsiyelerde de bulunabilmektedir. Aynı zamanda önceden incelemiş olduğu hastalardan yola çıkarak tedavinin en doğru hangi yoldan yapılması gerektiğine dair öngörüde bulunabilmektedir.
Bunlar sadece bilinen iki örnek.
Yapay Zeka hayatımızın bir çok alanını donatmaya devam ederken ERP sistemlerinde de yukarıdaki kullanım alanlarının genişliğini gözeterek aslında ERP’nin barındırdığı; firmaların ihtiyaçlarının planlanması, satış yönetimi, finansal analiz ve raporlama, müşteri hizmetleri, envanter yönetimi , insan kaynakları gibi bir çok alanda sağlıklı veriler bulmayı bunları işlemeyi ve bu sayede daha akıllı sistemler kurarak geleceği daha rahat planlamaya yol açması kaçınılmaz olacaktır