Asgari Geçim İndirimi (AGİ) Nedir?
Asgari geçim indirimi, aldığı maaştan bağımsız olarak bir bordroya sahip olan bütün vatandaşlara asgari ücret üzerinden uygulanan, kısmi bir gelir vergisi iadesi olarak tanımlanabilir.
Asgari Geçim İndirimi (AGİ) Kimlere Verilir?
Asgari geçim indirimi sigortalı çalışan tüm vatandaşlara zorunlu olarak verilmekle beraber asgari geçim indiriminden yıllık takvim çerçevesinde hesaplandığında 6 ayı aşkın bir zamandır Türkiye’de ikamet eden yabancılar da yararlanabilmektedir.
Asgari geçim indirimini her birey eşit olarak almaz. Bekar olup olmaması, evliyse eşinin çalıyor olup olmaması, çocukları olup olmaması, çocukları varsa kaç çocukları olduğu gibi kriterler göz önünde bulundurularak farklı kombinasyonlar oluşturulur. Bu kombinasyonlar sonucu yapılan hesaplamaların ardından hangi çalışanın asgari geçim indiriminden ne kadar pay alacağı hesaplanır. Cumhurbaşkanlığına bağlı Asgari Ücret Tespit Komisyonu’nun açıkladığı değerlere göre 2020 yılına ait asgari geçim indirimi miktarları aşağıdaki gibidir:
2020 AGİ Tutarı Nedir?”
Medeni Hal Aylık AGİ
Bekar 220,73 TL
Evli eşi çalışmayan 264,87 TL
Evli eşi çalışmayan 1 çocuklu 297,98 TL
Evli eşi çalışmayan 2 çocuklu 331,09 TL
Evli eşi çalışmayan 3 çocuklu* 375,23 TL
Evli eşi çalışan 220,73 TL
Evli eşi çalışan 1 çocuklu 253,83 TL
Evli eşi çalışan 2 çocuklu 286,94 TL
Evli eşi çalışan 3 çocuklu* 331,09 TL
*Eşi çalışsa da çalışmasa da, 4. Çocuktan itibaren (4. Çocuk dahil) aylık AGİ artmaz, sabit kalır.)
Peki asgari geçim indirimi nasıl hesaplanır?
Bilindiği gibi brüt maaş ve net maaş farklı kavramlardır, net maaş, bürüt maaştan sigorta ve gelir vergileri gibi devlet eliyle yürütülen ve devlete gitmesi gereken paranın çıkartılmış, çalışana/işçiye aylık olarak teslim edilen net paradır. Ancak devlet, bu gelir vergisini aldıktan sonra vatandaşa bunun bir kısmını mahsup eder. İşte bu mahsup, iade edilen kısım asgari geçim indirimidir.
Bunu devlet, vatandaşa doğrudan vermez, işveren aracılığıyla çalışana ulaştırılır. İşveren, her işçisine asgari geçim indirimini aylık olarak vermek zorundadır. Burada parmak basılması gereken en önemli noktalardan biri de, şirketin çalışanına verdiği bu ücretin, şirkete herhangi bir zararı olmadığıdır.
Yapılan işlem, çalışanın maaşından devlete verilmek üzere brüt olarak kesilen ücretin bir kısmının sonradan devlet yerine tekrar çalışana geri verilmesidir. Üstelik işverenin asgari geçim indirimini çalışanına ödememesi durumunda çalışanın sözleşmesini derhal haklı fesih hakkı oluşur. Bu da kıdem tazminatı isteyebilmesi demektir. Peki işveren kıdem tazminatı ödemezse ne olur? Bu durumda işçinin yargı yoluna başvurma hakkı vardır. Yalnız yasa gereği, doğrudan dava açamaz, önce bir arabulucu ile görüşmek zorundadırlar.
Eğer arabulucu aracılığı ile anlaşamazlarsa, o zaman dava yoluna gidilir. Dava ücretini, davanın kaybeden tarafı öder. Eğer davayı çalışan kazanırsa, işveren her ay için ödemediği tüm asgari geçim indirimlerini ödemek zorundadır. Bunun yanında mahkeme ekstradan idari para cezası talep edebilir.
Evli ve 2 çocuklu, iki ebeveynin de çalıştığı bir ailede, hem anne hem baba “evli, eşi çalışan, iki çocuklu” kombinasyonuna göre asgari geçim indirimini almaz. Çocuklar kimin sağlık sigortasına bağlılarsa, o kişi asgari geçim indirimini alır, diğer ebeveyn ise yalnızca “evli, eşi çalışan” kategorisindeki miktar üzerinden mahsup edilir. Bir çocuğu annenin, diğer çocuğu babanın sağlık sigortasına kaydettirip her iki ebeveynin de “evli, eşi çalışan, tek çocuklu” kategorisinden asgari geçim indiriminden yararlandırılması ise mümkün değildir.
Asgari geçim indiriminin hesaplanması belli oranlara dayandırılır. Sırasıyla kişinin kendisi için %50, eşi çalışmıyorsa onun için %10, ilk içi çocuğu için ayrı ayrı %7.5 ve eğer 3. Bir çocukları varsa onun için %10 oranında pay eklenir ve toplanır. Bu toplam değer %85’i geçemeyeceğinden dolayı 4. Çocuk ve sonrasındaki çocuklar için asgari geçim indiriminden pay alınamaz. Yani bu toplam pay değeri eşlerden biri çalışmıyorsa %50, %60, %67.5, %75, %85 veya iki eş de çalışıyorsa %50, %57.5, %65, %75 olabilir.
İki eşin de çalıştığı hallerde oran 3. Çocuk halinde dahi %85’e çıkmıyor denilerekten 4. Çocuk için de asgari geçim indiriminden pay alınması durumu söz konusu değildir. Kişinin medeni hali ve çocuk sayısına göre elde edilen bu değer, o dönemki aylık asgari brüt ücret ile çarpılır. Bulunan sonuç gelir vergisi oranı ile tekrar çarpılır. Gelir vergisi, kişinin aylık kazancına göre değişen bir miktardır ancak kişinin aylık kazancı ne olursa olsun gelir vergisi asgari ücret üzerinden hesaplandığından dolayı, 0-22.000 TL kazancın oranı olan %15 ile çarpılır. Örneklemek gerekirse, aylık brüt kazancı 3.000 TL olan evli, eşi çalışmayan ve 2 çocuğu olan bir çalışan, 3.000’i %50+%10+%7.5+%7.5=%75 ile çarpar. Sonuç 2250’dir. 2250, gelir vergisi oranı olan %15 ile tekrar çarpılır. 337.5. Aylık brüt geliri 3000 TL olan bir çalışanın, aylık alacağı asgari geçim indirimi 337.5 TL’dir.
Şirketlerde, çalışanların aile durum takibini yapmaktan ve ona göre bordroyu düzenlemekten insan kaynakları birimi sorumludur. Çalışanların büyük bir kısmının asgari geçim indirimi ve koşulları konusunda bilgisinin olmadığı düşünülecek olursa; boşandıklarında, evlendiklerinde, çocukları olduğunda bunu insan kaynaklarına bildirmeyebilirler. Bu nedenle AGİ açığı kalmaması adına, şirketlerin insan kaynakları birimine belirli aralıklarla çalışanların aile durumunu sorgulamaları tavsiye edilir.
Yazar; Betül Bayrak
